Czy wymiana chwytaka w kobocie skutkuje utratą ważności deklaracji zgodności stanowiska? Jak podejść do zagadnienia, aby nie brnąć w zbędną papierologię, a jednocześnie zachować zasady bezpieczeństwa? Zapraszam do zapoznania się z poniższym wpisem.
Wymiana chwytaka
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że koboty (roboty współpracujące) są maszynami nieukończonymi. Jako takie są dostarczane z deklaracjami włączenia maszyny nieukończonej.
Status maszyny lub maszyny zespolonej (zespołu maszyn) zyskuje urządzenie (stanowisko) dopiero po zintegrowaniu kobota, ze wszystkimi niezbędnymi elementami. Mogą być nimi chwytak, oprzyrządowanie, wyposażenie pomocnicze, środki bezpieczeństwa i inne. Do tego wyposażenia (hardware’u) dochodzi jeszcze oprogramowanie i sterowanie (software). W przypadku stanowisk zrobotyzowanych to właśnie software, bardziej niż hardware, może decydować o dedykowanym zastosowaniu. Wspólne sterowanie umożliwia współdziałanie wszystkich elementów w celu wykonywania operacji, do których stanowisko zostało zaprojektowane.
Producent powinien zdefiniować, jaki konkretnie chwytak, lub jaki jego typ, jest przystosowany do współpracy z kobotem w ramach stanowiska (rozumianego jako maszyna lub maszyna zespolona). Odpowiednie zapisy powinna zawierać instrukcja obsługi rozpatrywanego urządzenia.
Wymiana chwytaka na inny, ale tego samego typu, zgodnie z wytycznymi producenta stanowiska nie stanowi podstawy do unieważnienia deklaracji zgodności stanowiska.
Rozszerzenie funkcjonalności
Pierwszą czynnością, którą osobiście polecam w przypadku wymiany chwytaka, jest zwrócenie się do producenta stanowiska z zapytaniem, czy wybrany przez nas chwytak nadaje się do użycia na danym stanowisku. Jeśli odpowiedź producenta będzie pozytywna, możemy automatycznie przejść do przypadku opisanego w akapicie powyżej.
Jeśli odpowiedź producenta stanowiska jest negatywna, warto sprawdzić, czy wybrany przez nas chwytak może współpracować z kobotem zamontowanym na naszym stanowisku. Dalsze rozważania są oparte na założeniu, że wybrany chwytak może być używany z naszym kobotem.
Sprawa nieco się komplikuje, gdy wymieniamy chwytak na inny niż zalecany przez producenta stanowiska. Należy wówczas sprawdzić, czy zastosowanie nowego chwytaka powoduje powstanie nowych zagrożeń lub wzrost poziomu istniejącego już na stanowisku ryzyka. Należy to ustalić przeprowadzając analizę i ocenę ryzyka dla stanowiska.
Ryzyko – kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia szkody i jej ciężkości. Szkodę rozumie się jako uraz fizyczny lub pogorszenie stanu zdrowia.
Zagrożenie – potencjalne źródło szkody
Na podstawie [1]
Jeśli po zastosowaniu nowego chwytaka nie powstały nowe, nie istniejące dotychczas, zagrożenia oraz poziom ryzyka po wymianie chwytaka nie wzrósł, należy uznać maszynę za bezpieczną. W takim przypadku nie doszło do tak zwanej modyfikacji istotnej. Deklaracja zgodności producenta zachowuje wówczas ważność.
Jeśli natomiast po wymianie chwytaka powstały nowe zagrożenia, nie istniejące przed wymianą, lub nastąpił wzrost poziomu ryzyka należy przeprowadzić ocenę ryzyka dla stanowiska. Na jej podstawie określa się środki bezpieczeństwa, które sprowadzą ryzyko do poziomu akceptowalnego. Mamy w tym przypadku dwie możliwości:
- Ryzyko może być sprowadzone do poziomu akceptowalnego przez istniejące już na stanowisku zabezpieczenia. W pewnych przypadkach może być to jednak niewystarczające. Wówczas do redukcji ryzyka należy zastosować proste zabezpieczenia takie jak osłony stałe, wykorzystać obwody i sygnały istniejącego układu bezpieczeństwa lub zastosować niezależny układ zatrzymania awaryjnego niebezpiecznej funkcji. Poziom zapewnienia bezpieczeństwa PL (wg PN EN ISO 13849-1) układu sterowania związanego z bezpieczeństwem nie może być niższy niż przed wymianą chwytaka. Jeśli przy zastosowaniu istniejących na stanowisku lub dodatkowych prostych środków bezpieczeństwa, udało się sprowadzić poziom ryzyka do poziomu akceptowalnego, należy uznać, że maszyna jest bezpieczna i nie doszło do istotnej modyfikacji. Deklaracja zgodności stanowiska pozostaje w takim przypadku w mocy.
- Gdy istniejące na stanowisku środki bezpieczeństwa lub proste zabezpieczenia są nieodpowiednie lub niewystarczające do zagrożeń lub do podwyższonego w rezultacie wymiany chwytaka poziomu ryzyka trzeba wyjść poza zastosowane stanowisku zabezpieczenia. Czasem wymaga to zupełnej zmiany koncepcji zapewnienia bezpieczeństwa na stanowisku. W takim przypadku należy uznać, że doszło do istotnej modyfikacji. Skutkuje to koniecznością przeprowadzenia pełnej procedury oceny zgodności stanowiska przez podmiot, który dokonał modyfikacji (w naszym przypadku – wymiany uchwytu).
Chwytak – wyposażenie wymienne?
W Dyrektywie Maszynowej 2006/42/WE funkcjonuje pojęcie „wyposażenie wymienne”.
W kontekście wymiany uchwytu warto pochylić się nad nim, ponieważ w pewnych przypadkach może mieć zastosowanie.
wyposażenie wymienne oznacza urządzenie, które po oddaniu do użytku maszyny lub ciągnika jest zamontowane do tej maszyny lub ciągnika przez samego operatora, w celu zmiany funkcji maszyny lub ciągnika lub przyporządkowania nowej funkcji, o ile wyposażenie to nie jest narzędziem
na podstawie [4]
Wyposażenie wymienne jest traktowane przez Dyrektywę Maszynową 2006/42/WE jak maszyna w szerokim rozumieniu. Jest to po prostu niezależny produkt. Pociąga to za sobą konieczność przeprowadzenia dla niego (wyposażenia wymiennego) kompletnej procedury oceny zgodności. Wyposażenie wymienne powinno być oznaczone swoim znakiem CE, posiadać swoją deklarację zgodności oraz instrukcję obsługi.
Chwytak jako wyposażenie wymienne – warunki
Chwytak kobota może być traktowany jako wyposażenie wymienne, gdy:
- jest zaprojektowany i zbudowany w taki sposób, że może być zamontowany do maszyny podstawowej po jej przekazaniu do użytkowania,
- montażu może dokonać samodzielnie operator, bez znaczących modyfikacji. Wyposażenie wymienne oraz maszyna podstawowa muszą funkcjonować jako zintegrowana całość,
- nie jest częścią zamienną lub narzędziem.
Chwytak, który jest zamontowany na robocie przez producenta w momencie wprowadzenia stanowiska zrobotyzowanego do obrotu i który nie jest przeznaczony do zmiany przez użytkownika, nie może być uważany za wyposażenie wymienne w rozumieniu dyrektywy 2006/42/WE. Jest on traktowany jako część stanowiska.
Podobnie chwytak, który wymaga znacznych modyfikacji stanowiska (maszyny podstawowej) przez użytkownika podczas jego montażu i demontażu lub nie jest przeznaczony do rutynowego montażu i demontażu. Nie może być on w takim przypadku uważany za wyposażenie wymienne w rozumieniu dyrektywy 2006/42/WE.
Część zamienna nie zmienia funkcji maszyny. Jest ona przeznaczona do wymiany na skutek zużycia lub zniszczenia [5]. Jeśli przewidziana jest wymiana chwytaka wskutek jego zużycia na taki sam, o tej samej funkcjonalności, nie oznacza to, że taki chwytak jest wyposażeniem wymiennym w rozumieniu Dyrektywy Maszynowej.
Kto dostarcza wyposażenie wymienne?
Chwytak kobota, który ma być traktowany jako wyposażenie wymienne może zostać wprowadzony do obrotu przez producenta maszyny podstawowej lub przez innego producenta. W każdym przypadku producent chwytaka musi wyszczególnić w swojej instrukcji aplikacje, w których dany chwytak może być bezpiecznie użytkowany. Przydatność chwytaka do określonych zastosowań może być określona poprzez odniesienie do jego charakterystyk technicznych np. rodzaju przyłączy, dedykowanego środowiska pracy. Producent może też bezpośrednio podać określone modele maszyn podstawowych (rodzaje stanowisk). Wytwórca musi również zapewnić niezbędne instrukcje dotyczące bezpiecznego montażu i użytkowania chwytaka.
Dodatkowo producent chwytaka, który ma pełnić rolę wyposażenia wymiennego w rozumieniu dyrektywy 2006/42/WE, musi zapewnić, że połączenie chwytaka i maszyny podstawowej (stanowiska), spełnia wszystkie odpowiednie zasadnicze wymagania określone w załączniku I Dyrektywy Maszynowej. Producent musi również przeanalizować czy wyposażenie wymienne (chwytak) nie tworzy z maszyną podstawową (stanowiskiem) któregoś z typów maszyn określonych w załączniku IV Dyrektywy Maszynowej. W takim przypadku wytwórca takiego chwytaka musi zapewnić przeprowadzenie procedury oceny zgodności wymaganej dla typów maszyn umieszczonych we wspomnianym załączniku.
Niezbędne informacje dotyczące oceny zgodności połączenia chwytaka (wyposażenia wymiennego) i stanowiska (maszyny podstawowej) powinny być wymienione w deklaracji zgodności WE dla chwytaka. Instrukcja dotycząca chwytaka musi również określać typ lub typy maszyn podstawowych, z którymi urządzenie może być montowane, oraz zawierać niezbędne instrukcje montażu.
Podsumowanie
Wymiana chwytaka na inny, ale tego samego typu, o tej samej funkcjonalności nie stanowi podstawy do uznania za nieważną deklaracji zgodności stanowiska.
Wymiana chwytaka na inny, rozszerzający funkcjonalność stanowiska, wymaga przeprowadzenia oceny ryzyka. W przypadku, gdy w jej wyniku okaże się, że niezbędne jest zastosowanie zabezpieczeń wykraczających poza osłony stałe lub rozwiązania dostępne na stanowisku w ramach jego koncepcji bezpieczeństwa, należy przeprowadzić pełną procedurę oceny zgodności stanowiska.
W przypadku, gdy chwytak, który ma być zastosowany na stanowisku jest wyposażeniem wymiennym w rozumieniu Dyrektywy Maszynowej 2006/42/WE nie jest konieczne przeprowadzenie oceny zgodności przez podmiot dokonujący wymiany. Konieczne jest jednak wówczas spełnienie warunków sformułowanych w Dyrektywie Maszynowej 2006/42/WE, jakie musi spełniać ten rodzaj wyposażenia.
Źródła
- PN EN ISO 12100:2012
- PN EN ISO 13849-1:2008/AC:2009
- Niebieski przewodnik, wdrażanie unijnych przepisów dotyczących produktów 2016, 2016/C 272/01
- Dyrektywa Maszynowa 2006/42/WE
- Przewodnik po Dyrektywie Maszynowej 2006/42/WE, edycja 2.2
- www.schmalz.com
- www.robotiq.com
Mariusz Trznadel