Maszyny podlegające minimalnym wymaganiom BHP wymagają okresowej
kontroli. W niniejszym wpisie zostaną omówione rodzaje działań kontrolnych wymagane w przypadku tych maszyn oraz zasady ich prowadzenia
Podstawa prawna
Kwestie wymagań bezpieczeństwa dla maszyn, które zostały wyprodukowane w Polsce przed 1 maja 2004 lub nie podlegają wymaganiom zasadniczym związanym z obowiązkiem wydania deklaracji zgodności i oznaczenia znakiem CE, określa tzw. Dyrektywa Narzędziowa 2009/104/WE.
W Polsce dyrektywa ta, a właściwie jej poprzedniczka (89/3911/EWG), została wprowadzona do porządku prawnego dwoma rozporządzeniami:
- Ministra Gospodarki z dnia 30 Października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy. (Dz. U. 2002, nr 191, poz. 1596)
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 30września 2003 zmieniające rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (dz. U. 2003, nr 178, poz. 1744)
Nowa dyrektywa 2009/104/WE nie wprowadziła znaczących zmian w treści swojej poprzedniczki 89/3911/EWG nie było więc podstaw do wydania nowelizacji wyżej wymienionych rozporządzeń. W chwili obecnej pozostają one w mocy i stanowią podstawę do oceny bezpieczeństwa grupy maszyn, które opisane powyżej.
Kiedy kontrolować?
Rozporządzenie [1] w rozdziale 4 precyzuje kiedy należy przeprowadzać kontrole maszyn podlegających wymaganiom minimalnym BHP.
W przypadku, gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane pracodawca powinien poddać maszyny:
1. wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy;
2. kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu.
Ustawodawca uzależnia potrzebę przeprowadzenia kontroli maszyny od warunków, w jakich jest użytkowana. W praktyce jednak każde warunki wpływają na bezpieczeństwo użytkowania maszyny. Osobiście więc zalecałbym kontrolę maszyn podlegających tej grupie wymagań każdorazowo po jej zainstalowaniu na miejscu użytkowania, a przed przekazaniem do eksploatacji. Należałoby więc sprawdzić stan maszyny zarówno przed pierwszym przekazaniem jej do użytkowania, jak i po każdej jej relokacji.
Kto może kontrolować
Wg zapisów rozporządzenia 1 kontrolę maszyny mogą prowadzić dwie grupy podmiotów:
- jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów lub
- osoby upoważnione przez pracodawcę (użytkownika maszyny) i posiadające odpowiednie kwalifikacje.
Jednostką działającą na podstawie odrębnych przepisów może być np. Urząd Dozoru Technicznego, który na podstawie Ustawy o Dozorze Technicznym sprawuje nadzór nad maszynami i urządzeniami określonymi w Rozporządzeniu w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu.
Kontrolę maszyn w zakresie minimalnych wymagań BHP mogą prowadzić również osoby upoważnione przez pracodawcę, który użytkuje maszynę, pod warunkiem, że posiadają odpowiednie kwalifikacje.
Formalnie rozporządzenie [1] nie określa jakie kwalifikacje powinny posiadać osoby dokonujące kontroli. Można jednak domniemać, że w przypadku urządzeń zasilanych energią elektryczną powinny to być uprawienia energetyczne z grupy D1 w zakresie obejmującym instalację elektryczną ocenianego obiektu.
Kontrole okresowe i specjalne
Oprócz kontroli wstępnych, opisanych wyżej, przeprowadzanych po zainstalowaniu maszyny na miejscu użytkowania, konieczne jest okresowe monitorowanie jej zgodności z wymaganiami. Technicznie jest to realizowane poprzez dwie grupy przeglądów:
- Przeglądy okresowe
- Przeglądy specjalne
Przeglądy i niezbędne badania okresowe mogą prowadzić jednostki lub osoby opisane sekcji Kto może kontrolować .
Rozporządzenie [1] nie precyzuje co jaki czas należy prowadzać przeglądy okresowe. Decyzja w tym zakresie leży po stronie pracodawcy, użytkownika maszyny. W praktyce należy wziąć pod uwagę szeroko rozumiane środowisko pracy maszyny czyli np. narażenie na korozję, zużywanie się maszyny, częstotliwość awarii itp.
Przeglądy specjalne należy przeprowadzić każdorazowo w przypadku możliwości pogorszenia się bezpieczeństwa związanego z maszyną. Rozporządzenie [1] wylicza 4 takie okoliczności:
- Prace modyfikacyjne
- Zjawiska przyrodnicze
- Wydłużony postój maszyny
- Niebezpieczne uszkodzenia oraz wypadki przy pracy
Kontrolę maszyny, która podlega minimalnym wymaganiom BHP w przypadku prac modyfikacyjnych należy przeprowadzić przede wszystkim pod kątem wystąpienia tzw. modyfikacji znaczącej.
W przypadku wprowadzenia znaczących zmian w modyfikowanej maszynie lub zmodyfikowania układu bezpieczeństwa w taki sposób, że niezbędne jest zastosowanie dodatkowych środków bezpieczeństwa i wystąpienie urazu ciężkiego jest prawdopodobne, należy zmodyfikowaną maszynę traktować jako nową maszynę w rozumieniu dyrektywy maszynowej 2006/42/WE.
Wiąże się to z koniecznością przeprowadzenia procesu oceny zgodności i nadania oznaczenia CE. Tym samym zmodyfikowana maszyna nie może dłużej podlegać minimalnym wymaganiom BHP i przechodzi jako nowy obiekt po raz pierwszy przekazywany do eksploatacji do grupy wymagań zasadniczych.
W przypadku maszyny zmodyfikowanej w sposób nieznaczący, należy przeprowadzić ocenę zgodności z wymaganiami minimalnymi BHP.
Narażenie maszyny na zjawiska przyrodnicze, takie jak np. zalanie maszyny, trafienie piorunem i inne, ze względu na ich możliwy wpływ na bezpieczeństwo użytkowania, jest wystarczającym powodem do przeprowadzenia specjalnej kontroli zgodności takiej maszyny z minimalnymi wymaganiami BHP.
Podobnie w przypadku maszyny podlegającej minimalnym wymaganiom BHP, która nie była dłuższy czas użytkowana. Rozporządzenie nie precyzuje o jaki dokładnie czas chodzi. Decyzja ta leży w gestii pracodawcy (użytkownika maszyny). Przed ponownym przekazaniem takiej maszyny do eksploatacji należy przeprowadzić kontrole spełniania przez nią wymagań minimalnych BHP.
Niebezpieczne uszkodzenia maszyny mogą obniżać poziom bezpieczeństwa jej użytkowania. Wypadki przy pracy, jakie miały miejsce na maszynie podlegającej wymaganiom minimalnym BHP mogą być skutkiem niedoszacowania ryzyk występujących na maszynie lub wręcz barku ich pogłębionej analizy. W obu przypadkach rozporządzenie 1 nakazuje wykonanie przeglądów specjalnych (kontroli spełniania przez maszynę wymagań minimalnych BHP) przed oddaniem jej do dalszej eksploatacji.
Dokumentowanie kontroli
Wyniki kontroli wstępnych, po relokacji, okresowych i specjalnych należy dokumentować i przechowywać przez okres 5 lat od daty ich zakończenia o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Zainteresowane organy, np. Państwowa Inspekcja Pracy, mogą zażądać ich okazania.
Jeżeli maszyny są użytkowane poza terenem zakładu pracy, w miejscu ich użytkowania powinien być dostępny dokument potwierdzający przeprowadzenie ostatniej kontroli maszyny.
Z powyższego zapisu wynika, że protokoły potwierdzające przeprowadzenie kontroli maszyn podlegających minimalnym wymaganiom BHP powinny być przechowywane w lokalizacji, w której znajduje się maszyna.
Obsługa maszyn
Jeżeli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, pracodawca powinien zapewnić, aby czynności te wykonywane były przez pracowników upoważnionych i posiadających odpowiednie kwalifikacje.
Sama kontrola to nie wszystko. Konieczne jest , aby sprawdzenia maszyn dokonywali pracownicy kompetentni. Obowiązek zapewnienia im odpowiedniej wiedzy i umiejętności spoczywa na pracodawcy (użytkowniku maszyny).
Masz kłopot z oceną bezpieczeństwa maszyn?
Zmodyfikowałeś maszynę i nie wiesz jakim wymaganiom podlega?