Porażenie prądem elektrycznym może być śmiertelne. Czy to jedyny powód, dla którego rozdzielnie elektryczne, nawet te małe, zasilane napięciem 230 V, powinny posiadać specjalne zamknięcia? Czy regulują to jakieś przepisy? Jaki jest najbardziej efektywny sposób zabezpieczania rozdzielnic elektrycznych?
Ograniczony dostęp do rozdzielnic elektrycznych
Dostęp do urządzeń elektrycznych ograniczają przepisy. Jest to przede wszystkim Rozporządzenie w Sprawie Bezpieczeństwa i Higieny Pracy przy Urządzeniach Energetycznych z dnia 28.08.2019 [1]. Znajdujemy tam następujący zapis (paragraf 7, pkt. 2):
„Urządzenia energetyczne stwarzające zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego zabezpiecza się przed dostępem osób nieupoważnionych.”
Wynika z niego, iż każda rozdzielnica zasilana napięciem niebezpiecznym dla życia powinna być zabezpieczona przed dostępem osób nieupoważnionych.
Pod pojęciem osoby upoważnionej Rozporządzenie [1] definiuje osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia energetyczne, potwierdzone na podstawie ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2021 r. poz. 716, 868 i 1093). W przypadku urządzeń elektrycznych są to uprawnienia elektryczne z grupy 1 E lub D, w zależności od wykonywanych zadań (eksploatacja lub dozór). Dodatkowo osoba ta musi zostać pisemnie upoważniona przez pracodawcę do wykonywania określonych czynności.
Zapis ten ogranicza więc dostęp do rozdzielnic elektrycznych do osób, które mają z jednej strony świadomość zagrożeń, a z drugiej – świadomość podejmowanych przez siebie działań. Nie powinno wobec tego dochodzić do sytuacji, gdy szeregowy, nieupoważniony operator maszyny załącza sobie samodzielnie zabezpieczenie, które akurat zadziałało i odłączyło mu zasilanie.
Sam zapis paragrafu 7 Rozporządzenia [1] nie wydaje się być skuteczną zaporą dla tego typu działań. Nieco więcej szczegółów na temat zabezpieczenia rozdzielnic, choć pośrednio, dostarcza paragraf 8 wspomnianego Rozporządzenia [1], który odwołuje się do ogólnych przepisów BHP:
„Zabroniona jest eksploatacja urządzeń energetycznych bez przewidzianych dla nich urządzeń ochronnych
w rozumieniu przepisów w sprawie ogólnych przepisów BHP”
W Rozporządzeniu o Ogólnych Przepisach BHP [2] znajdziemy między inni opis wymagań, jakie muszą spełniać urządzenia ochronne (paragraf 56). W ustępie 4) przeczytamy, że urządzenia ochronne stosowane w maszynach
nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez użycia narzędzi.
Zapis ten nie pozwala na wolny, niczym nie ograniczony, dostęp do rozdzielnic elektrycznych. Wymaga, aby nie można ich było otworzyć gołymi rękoma . Drzwi rozdzielnicy powinny być zabezpieczone zamknięciem, którego otwarcie będzie wymagało narzędzia.
Jakie zamknięcie rozdzielnic elektrycznych
Producenci rozdzielnic elektrycznych oferują do swoich systemów zamknięcia o różnym poziomie zaawansowania.
Prawdopodobnie najbardziej popularne są zamki z wkładką dwuprętową. Stanowią bardzo często standardowe zamknięcie rozdzielnic. Do ich otwarcia potrzebne jest specjalny klucz, który jednak dość łatwo można zastąpić powszechnie dostępnymi narzędziami, a nawet przedmiotami powszechnego użytku. Trudno więc mówić o rzeczywistym zabezpieczeniu rozdzielnicy przez tego typu zamknięcie. Zwłaszcza, gdy osoba, która chce sforsować to zamknięcie, jest zdesperowana, bo z powodu braku napięcia nie wyrabia tzw. cyfry.
Zamknięcia kształtowe są nieco bardziej efektywne. Żeby przykładowo otworzyć zamknięcie z wkładką trójkątną lub kwadratową potrzebne jest konkretne narzędzie. Narzędzia takie są jednak dość powszechnie dostępne w środowisku przemysłowym. Stosując zamknięcia kształtowe ograniczamy jednak dość znacznie grono osób, które mogą bez upoważnienia dostać się do wnętrza rozdzielnicy. Nadal jednak mogą to zrobić osoby, które nie posiadają specjalnego klucza.
Rozwiązaniem tego problemu zdaje się być zastosowanie wkładek patentowych lub kłódek z wkładkami patentowymi. Zamknięcia tego typu w praktyce eliminują możliwość dostępu do rozdzielnicy przy pomocy przypadkowych narzędzi. Dzięki zastosowaniu różnych wkładek (kluczy) można ograniczyć dostęp poszczególnych osób upoważnionych do rozdzielnic znajdujących się na wyznaczonym obszarze. Możliwe jest także zastosowanie jednego klucza patentowego do otwierania rozdzielni w całym zakładzie.
Podwójne zabezpieczenie rozdzielnic elektrycznych
Producenci oferują ponadto rozwiązania będące połączeniem zamknięcia dwuprętowego lub kształtowego i zamknięcia na kłódkę. Znane są ponadto rozwiązania polegające na zastosowaniu dwóch zamknięć na klucz patentowy. Zastosowanie tego typu systemów zależy od tego, jaki poziom zabezpieczenia dostępu do rozdzielnicy chcemy zapewnić.
Jak pomagamy
- Inwentaryzacja zamknięć do wymiany,
- Dobór zamknięć z uwzględnieniem potrzeb klienta (np. użycie jednego rodzaju klucza na danym obszarze),
- Montaż zamknięć,
- Opracowanie listy wymienionych zamknięć.
Źródła:
- Rozporządzenie w Sprawie Bezpieczeństwa i Higieny Pracy przy Urządzeniach Energetycznych z dnia 28.08.2019 (tekst jednolity https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210001210/O/D20211210.pdf),
- Ogólne Przepisy BHP ( tekst jednolity rozporządzenia: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20031691650/O/D20031650.pdf)
- Zdjęcia zamknięć pochodzą ze stron firmy Rittal